Powieść w wydaniu gazetowym z okresu PRL

W całym okresie trwania PRL-u w wielu miesięcznikach, tygodnikach, a przede wszystkim gazetach codziennych, ukazywały się publikowane w odcinkach powieści i opowiadania kryminalne. W tym rozrywkowym gatunku było nieomal regułą, że zanim wydano książkę ukazywała się ona najpierw w odcinkach, czasem nawet równolegle w kilku różnych gazetach. Większość pozycji z popularnych serii wydawniczych (Kluczyk, Jamnik, Labirynt, Ewa) zanim pojawiła się na półkach księgarni i kiosków miała już wcześniej swoje prasowe premiery. Niekiedy okres od publikacji prasowej do wydania wersji książkowej był bardzo długi. I tak, np. pierwsza powieść Jerzego Edigeya – „Strzał na dansingu” pierwotnie drukowana w odcinkach w  Gazecie Białostockiej a także Trybunie Opolskiej pod koniec 1962 roku, doczekała się wydania książkowego dopiero po 13 latach (w serii KAW w 1975 roku). Sporo takich gazetowych powieści nie ukazało się w postaci książkowej nigdy. Dotyczy to w większości pozycji mało znanych autorów, ale także i mistrzów gatunku jak Jerzy Edigey, Helena Sekuła, czy Anna Kłodzińska. Królem jest zdecydowanie Zygmunt Zeydler-Zborowski którzy w swojej bibliografii ma około 20 powieści opublikowanych wyłącznie w gazetach.

Czytaj dalej

Odkrycia Zbyszka Kowalewskiego

W trzeciej i ostatniej już części odkryć Klubowicza Zbyszka Kowalewskiego dodaję powieść „Kontrwywiad” (Juliusza Janczura) wydaną później jako „Kwadrat Lc-14” oraz dwa krótkie opowiadania: „Fotografie” (Zbigniewa Szydłowskiego) oraz „Atropina jest moją bronią” (Jerzego Edigeya). Opowiadanie Edigeya pięć lat później ukazało się również w cyklu opowiadań kryminalnych (w tygodniku Panorama).

Ponadto szereg uzupełnień dotyczących alternatywnych źródeł dla istniejących już w bazie pozycji.

Drugą część dodatków do bazy stanowią opowiadania i powieści gazetowe Tadeusza Żołnierowicza, (znanego m.in. z kilku zeszytów z serii „Ewa wzywa 07”) publikowane w bydgoskim „Dzienniku Wieczornym”. Warto dodać, że w latach 1969-1976 Żołnierowicz regularnie zamieszczał w tym dzienniku krótkie reportaże (w stylu pitavalu) poświęcone pracy milicji. (TS)

Korczak, Woźnicka, Michałowski i inni…

Z pewnym opóźnieniem (nawał innych obowiązków) dodaję do bazy drugą część powieści gazetowych odkrytych przez Klubowicza Zbyszka Kowalewskiego, który wykonując ogromną robotę dokonał solidnego przeglądu niespenetrowanych jeszcze przez nas roczników gazet. Tym samym właściwie zakończyliśmy kwerendę większości PRL-owskich gazet codziennych znanych z publikacji kryminałów polskich autorów (ostatnia, trzecia część „wynalazków” z tego przeglądu pojawi się wkrótce). Pozostaną dzienniki i pisma, w których zasadniczo publikowano kryminały i powieści sensacyjne autorów zagranicznych oraz mniej znana lokalna prasa. Wyszukiwanie kolejnych „gazetowców” do bazy będzie więc coraz trudniejsze…

Z dziesięciu obecnie dodanych powieści, aż osiem nie miało publikacji książkowych. Są to: „Wilcza jama” i „Bezimienni”  Romana Michałowskiego, „Czarne i złote” (Danielak, Wanat), „Srebrna puderniczka” (Solińscy), „Pierwsze morderstwo” (Ludwika Woźnicka), „Skarabeusz z lapis lazuli” (Zarzycki), „Trucizna działa…” (Cuculescu), oraz „Tajemnica trzech śmierci” Janusza M.Korczaka. (TS)

Nieznana powieść kryminalna Gabrieli Pauszer-Klonowskiej i inne odkrycia

W kolejnej aktualizacji bazy aż 11 nowych pozycji, a także wiele aktualizacji już istniejących haseł (uzupełnione alternatywne wersje).

Klubowicz Marek Malinowski odkrył opowiadanie Ryszarda Gontarza i Zygmunta Szeligi  „Nowakowie” opublikowane w tygodniku „Dookoła Świata”, które stało się podstawą scenariusza filmu „Dwaj panowie N” (1961, reż. Tadeusz Chmielewski). Mnie natomiast udało się wynaleźć w Głosie Olsztyńskim kolejne krótkie opowiadanie Heleny Sekuły – „Pierścionek z szesnastoma brylancikami”.

Zasadniczą część nowych dodatków stanowią jednak pozostałe powieści (w tym aż sześć nie publikowanych w wersjach książkowych) które odkrył niestrudzony Klubowicz Zbyszek Kowalewski spędzając swój urlop na pracowitych przeszukiwaniach zasobów bibliotek. Ciekawostką jest tu nieznany kryminał „Śmierć w Agawie” Gabrieli Pauszer-Klonowskiej – powieść nietypowa dla tej autorki, która znana jest przede wszystkim z utworów dla dzieci i młodzieży, a także biografii literackich (m.in. Bolesława Prusa). Inne niepublikowane pozycje to: „Morderca sam przyjdzie” Waldemara Jeża, „W poszukiwaniu dowodu rzeczowego” spółki Lisowski-Orłowski, „NN” Lucjana Marbuta, „Zakręt zabójców” R.W.Tarnawy oraz „Kto zabił?” Teofila Kamieńskiego.  (TS)

Nieznany Jesionowski i inne PRL-owskie kryminały

Kolejne dodane do bazy powieści gazetowe, których akcja rozrywa się w PRL-u, wynalazł niestrudzony Klubowicz Zbyszek Kowalewski.  Cztery z nich zostały wydane później w postaci książkowej. Są to pozycje Henryka Voglera – „Nożyce sie odezwą”, Ewy Ostrowskiej (pod pseudonimem: Brunon Zbyszewski) – „Puste ciemne okno”, Krystyna Ziemskiego – „Kim jest Anna Kok?” oraz „Kormorany” Mariana Strużyńskiego i Henryka Kawki, które ukazały się w zmienionej wersji. Pozostałe pięć powieści nie miało publikacji książkowych. W tej grupie, obok utworów mało znanych pisarzy: Stefani Osińskiej, Andrzeja Stefańskiego, Lucjana Marbuta i Jacka Milczewskiego, jest nieznana powieść Jerzego Jesionowskiego „Następny do golenia”, pomijana w dostępnych bibliografiach tego znanego pisarza. (TS)

Powieści gazetowe Pawła Borysa Henelta

W kolejnej aktualizacji bazy dodałem 12 powieści i opowiadań gazetowych wynalezionych przez Klubowicza Zbyszka Kowalewskiego, który z poświęceniem przewertował nie przeglądane dotąd przeze mnie stare roczniki Słowa Powszechnoego, Nowin Rzeszowskich i Dziennika Łódzkiego. Akcja wszystkich rozgrywa się w Polsce. Powieść Grażyny Woysznis-Terlikowskiej – „Morderca jest wśród nas” ukazała się pod zmienionym tytułem w serii „Labirynt”; pozostałe nie były publikowane w wersjach ksiażkowych. Na uwagę zasługuje aż pięć powieści Pawła Borysa Henelta (jedna jest wcześniejszą wersją „Dziejów jednej nocy” uprzednio wprowadzonych do bazy), który w ogóle nie jest znany z utworów książkowych. Poza tym opowiadania Henryka Czecha i Krzysztofa Millarda oraz powieści Kazimierza Kłosia, Juliana Woźniaka i Macieja Pozioma. (TS)

Debiutancka powieść Heleny Sekuły w innej formie

Po dłuższej przerwie do bazy dodałem 10 nowych pozycji, z czego połowa to utwory niepublikowane w wersjach książkowych, a reszta ukazała się pod zmienionymi tytułami w popularnych seriach kryminalnych. Najciekawszym odkryciem jest „Taniec na linie”. To podpisana pseudonimem, pierwotna wersja debiutanckiej powieści Heleny Sekuły – „Tęczowy koktajl”. Różni się ona dość znacznie od wydanej dwa lata  później wersji książkowej. Odkrycia tego dokonał Klubowicz Zbyszek Kowalewski wnikliwie porównując teksty (dzięki temu mogłem od razu dodać odpowiednią adnotację).

Opowiadanie Stanisława Krupy – „Brązowy portfel” oraz powieści Jerzego Mecha – „Szyfr zbrodni”, Piotra Nagody – „Nie chce mi się żyć na tym świecie”, i  Anny (Ann) Mulligan – „Pensjonat Pod Herbacianą Różą” najwyraźniej nie miały wydań książkowych. Ta ostatnia pisarka jest oczywiście Polką, debiutowała już pod koniec PRLu – w 1991 w wydawnictwie „Głosu Pomorza” ukazał się jej zbiór krótkich opowiadań kryminalnych „Miłość i zbrodnia”.

Co do powieści Jadwigi Kaflińskiej – „We własnych sidłach” – nie mam pewności, czy miała ona wydanie książkowe. Należałoby to sprawdzić porównując ją z innymi wydanymi powieściami autorki. Nie zawsze jest to takie proste… Udało się natomiast zidentyfikować książkowe wydania dwóch innych „gazetowców” bedących od dawna w bazie. I tak, nieoceniony Klubowicz Zbyszek Kowalewski odkrył, że opowiadanie Kazimierza Korkozowicza – „Epizod”, po ponad dwudziestu latach, zostało wykorzystane przez autora do napisania „nowej” powieści „Urwany ślad”. Mnie z kolei udało się zidentyfikować powieść Danuty Frey „Dzień siódmy” jako wydaną ponad dziesięć lat później „Zabawę w chowanego” (zeszyt Ewy). Autorka tym razem dokonała znacznych skrótów wersji gazetowej. Zmiana kolejności prezentacji zdarzeń, pominięcie szeregu opisów, czy rezygnacja z psychologii postaci – to wszystko moim zdaniem trochę popsuło oryginalny kształt pierwotnej powieści gazetowej. A najbardziej żal mi całkowitego „wycięcia” części dotyczącej przeprawy przez bagno (utrzymanej w nastroju mrocznych powieści Edgara Wallace’a).  (TS)

Wczesna powieść Wiesława Kodyma

Do bazy dodałem pięć kolejnych gazetowców. Na szczególną uwagę zasługuje wczesna powieść Wiesława Kodyma z 1965 roku, znanego później z trzech książek (dwa Labirynty i tomik Sensacji XX wieku). O autorach niepublikowanych powieści gazetowych „Czwarty walet” i „Diana w kapieli” nie udało mi się znaleźć żadnych informacji. Pozostałe dwie pozycje znane są z publikacji książkowych: „Filiżankę kawy” Tadeusza Freya i Mieczysława Ankwicza wydano po trzech latach w serii Labirynt jako „3 x Omega”, a powieść Heleny Sekuły pisana w okresie 1985-1987, ukazała się drukiem dopiero w naszym wydawnictwie klubowym w 2007 roku. (TS)

Wczesny Zeydler-Zborowski i Krystyn Ziemski

Spośród dodanych kolejnych pięciu powieści gazetowych, w formie książkowej ukazała się tylko jedna: „Upiory” – debiut Krystyna Ziemskiego pod zmienionym tytułem: „Ceny życia”. Pominięto w niej krótki prolog i  przeredagowano wiele fragmentów tekstu – widać to już choćby na pierwszej stronie załączonego skanu.

Na uwagę zasługuje także wczesna powieść Zygmunta Zeydlera-Zborowskiego (występującego pod pseudonimem: Emil Zoor) – „Pan z wielką głową”. Choć nie jest to typowy kryminał, ale bardziej powieść sensacyjna, dodajemy ją do bazy, gdyż stanowi ona faktycznie dalszy ciąg powieści „Sukces dr Gordona” (przedstawia późniejsze losy pogromcy Marvana z  cyrku Borelli).

Pozostałe: „Zemsta profesora” – to jedna z najwcześniejszych powieści PRL-owskich podejmująca tematykę przemytu narkotyków; „Śmierć nie miewa urlopu” – traktuje o  zbrodni na turnusie wczasowym, zaś „Fawort nr 4” – rozgrywa się w scenerii  służewieckich wyścigów konnych. (TS)

Znane gazetowce Jerzego Edigeya i kilka nowych odkryć

Tym razem uzupełniamy bazę o trzy brakujące gazetowce Jerzego Edigeya. Są one dość znane, gdyż wymienia je np. bibliografia: „Współcześni polscy pisarze i badacze literatury”. Traktuje ona je jednak błednie jako oryginalne pozycje w dorobku autora, podczas gdy faktycznie są one ukrytymi pod innymi tytułami znanymi pozycjami książkowymi. Ciekawostką jest to, że powieść gazetowa „Skradziony czek” drukowana była ze zmienionym tytułem po trzech latach od oryginalnego wydania książkowego, co raczej rzadko się zdarza.

Z bazy usuwamy powieść gazetową Jana Rudzkiego – „Noc jest długa”. Mimo, że jest ona dość interesująca – trochę przypomina dużo później powstałą „Igłę” Kena Folletta – to jednak nie jest powieścią kryminalną, lecz sensacyjno-wojenną i tym samym tematycznie nie kwalifikuje się do bazy.

Z nowymi niepublikowanymi  w wersjach książkowych gazetowcami jest coraz trudniej – już od dawna  nie pomagają żadne dostępne bibliografie – kolejne pozycje trzeba z trudem „wyławiać” ze starych roczników gazet – stąd dodatki do bazy nie pojawiają się zbyt często.  Obecnie dodajemy trzy nowe pozycje nieznanych autorów. Również uzupełniamy szereg skanów pierwszych stron. (TS)